Leki bez recepty – jak działają, czym różnią się od suplementów diety?

Na rynku znaj­dzie­my wiele grup pre­pa­ra­tów far­ma­ceu­tycz­nych: leki na re­cep­tę, leki OTC, su­ple­men­ty diety, wy­ro­by me­dycz­ne, der­mo­ko­sme­ty­ki i wiele in­nych. Róż­nią się one nie tylko sta­tu­sem re­je­stra­cji, ale także prze­zna­cze­niem, po­ten­cjal­nym dzia­ła­niem i wła­ści­wo­ścia­mi skład­ni­ków. Jakie wa­run­ki musi speł­niać pre­pa­rat, aby mógł za­li­czać się do grupy leków do­stęp­nych bez re­cep­ty? Wy­ja­śnia­my.

Leki OTC – czym są?

Leki OTC (od an­giel­skie­go skró­tu „over the co­un­ter”, co ozna­cza „w wol­nym ob­ro­cie”) to spe­cja­li­stycz­na nazwa na pre­pa­ra­ty far­ma­ceu­tycz­ne po­tocz­nie okre­śla­ne jako „leki do­stęp­ne bez re­cep­ty”.

Aby pre­pa­rat otrzy­mał sta­tus leku, musi przejść szcze­gó­ło­we wy­ma­ga­ne praw­nie pro­ce­du­ry i ba­da­nia. W toku tych badań musi zo­stać udo­wod­nio­na ich sku­tecz­ność w le­cze­niu okre­ślo­nych cho­rób oraz bez­pie­czeń­stwo ich sto­so­wa­nia. Leki do­stęp­ne bez re­cep­ty to naj­czę­ściej pre­pa­ra­ty za­wie­ra­ją­ce sub­stan­cje czyn­ne o okre­ślo­nym po­twier­dzo­nym dzia­ła­niu lecz­ni­czym, jed­nak w mniej­szej dawce i o słab­szym dzia­ła­niu niż w przy­pad­ku leków wy­da­wa­nych z prze­pi­su le­ka­rza. Tak jak leki wy­da­wa­ne na re­cep­tę, także leki OTC mogą wy­wo­ły­wać dzia­ła­nia nie­po­żą­da­ne. Aby pro­dukt lecz­ni­czy mógł zo­stać do­pusz­czo­ny do ob­ro­tu jako lek OTC, musi być bez­piecz­ny w ści­śle li­mi­to­wa­nym cza­sie sto­so­wa­nia (zwy­kle do 3 lub 5 dni) w kon­kret­nych, ła­twych do sa­moz­dia­gno­zo­wa­nia przez pa­cjen­ta do­le­gli­wo­ściach. Kry­te­ria do­stęp­no­ści pro­duk­tów lecz­ni­czych wy­da­wa­nych bez re­cep­ty są de­fi­nio­wa­ne przez WHO oraz w Eu­ro­pie przez EMA.

Do­pusz­cza się sto­so­wa­nie leków bez re­cep­ty bez kon­sul­ta­cji le­kar­skiej, choć cza­sa­mi są one za­le­ca­ne przez spe­cja­li­stów przy pierw­szych ob­ja­wach cho­ro­by lub wspo­ma­ga­ją­co w okre­sie re­kon­wa­le­scen­cji. Zwy­kle za­le­ca się przyj­mo­wa­nie leków OTC wy­łącz­nie przez okres 5 dni. Jeśli w tym cza­sie nie na­stą­pi po­pra­wa, wów­czas na­le­ży udać się po po­ra­dę do le­ka­rza.

Drugą grupę sta­no­wią leki bez re­cep­ty, które sto­su­je się wspo­ma­ga­ją­co w okre­sie po­wro­tu do zdro­wia po prze­by­ciu cięż­kich cho­rób. Sy­li­ma­rol® Vita 150 to lek OTC, które za­le­ca się do sto­so­wa­nia w sta­nach re­kon­wa­le­scen­cji po toksyczno-​​me­ta­bo­licz­nych uszko­dze­niach wą­tro­by oraz w nie­straw­no­ści (wzdę­cia, od­bi­ja­nia) po spo­ży­ciu cięż­ko straw­nych po­kar­mów. Aby osią­gnąć za­ło­żo­ny efekt lecz­ni­czy, pre­pa­rat na­le­ży sto­so­wać sys­te­ma­tycz­nie przez ok. 2-4 ty­go­dni. Jeśli do­le­gli­wo­ści na­si­lą się lub nie ustą­pią na­le­ży skon­tak­to­wać się z le­ka­rzem, który może prze­dłu­żyć le­cze­nie do np. 6 mie­się­cy.

Leki bez re­cep­ty – kto i jak może sto­so­wać?

Każdy pre­pa­rat far­ma­ceu­tycz­ny ma wy­zna­czo­ną okre­ślo­ną dzien­ną dawkę lub por­cję do sto­so­wa­nia. Przez za­ży­ciem ja­kie­go­kol­wiek pre­pa­ra­tu warto naj­pierw za­po­znać się z ulot­ką oraz in­for­ma­cja­mi na opa­ko­wa­niu. To szcze­gól­nie ważne w przy­pad­ku leków, w któ­rych w ulot­ce opi­sa­ne są m.in. wska­za­nia i prze­ciw­wska­za­nia, dłu­gość czasu i spo­sób za­ży­wa­nia oraz grupy, dla któ­rych lek może być sto­so­wa­ny (oraz od­po­wied­nie dla nich daw­ko­wa­nie).

Zwróć­my uwagę na prze­dział wie­ko­wy, od któ­re­go można sto­so­wać pre­pa­rat. Wiele leków, także tych do­stęp­nych bez re­cep­ty, może być za­ży­wa­ny przez osoby do­ro­słe i dzie­ci po­wy­żej 12. roku życia. W ta­kiej sy­tu­acji szu­kaj­my leków bez re­cep­ty prze­zna­czo­nych ty­po­wo dla dzie­ci – z mniej­szą dawką i w po­sta­ci ła­twiej­szej dla nich do przy­ję­cia (np. smacz­ne­go sy­ro­pu). Jed­nak i w tym przy­pad­ku do­kład­nie prze­czy­taj­my ulot­kę przez po­da­niem, bo­wiem wiele pre­pa­ra­tów można sto­so­wać u dzie­ci od 3. roku życia.

Leki a su­ple­men­ty diety – czy to to samo, czym się róż­nią?

Choć obie grupy pre­pa­ra­tów są do­stęp­ne w ap­te­kach i dro­ge­riach, to mają one zu­peł­nie inne prze­zna­cze­nie i wła­ści­wo­ści. Po­do­bień­stwo po­sta­ci (np. kap­suł­ki, ta­blet­ki) po­wo­du­je, że wiele osób ko­ja­rzy su­ple­men­ty jako za­mien­ni­ki leków. A to zu­peł­nie błęd­ne prze­ko­na­nie.

Su­ple­ment diety to pro­dukt kla­sy­fi­ko­wa­ny jako pro­dukt spo­żyw­czy, który w skła­dzie ma sub­stan­cje od­żyw­cze (takie jak: wi­ta­mi­ny, skład­ni­ki mi­ne­ral­ne, su­row­ce ro­ślin­ne, itp.). Prze­zna­cze­niem sto­so­wa­nia pre­pa­ra­tu jest uzu­peł­nie­nie nie­do­bo­rów ży­wie­nio­wych, a więc jak sama nazwa wska­zu­je – su­ple­men­ta­cja co­dzien­nej diety.

Warto za­pa­mię­tać, że uzu­peł­nie­nie nie­do­bo­rów wi­ta­min czy skład­ni­ków mi­ne­ral­nych ma na celu po­wrót or­ga­ni­zmu do rów­no­wa­gi zdro­wot­nej. Sto­so­wa­nie su­ple­men­ta­cji może więc zmniej­szyć ry­zy­ko roz­wo­ju nie­któ­rych cho­rób. Jeśli wy­ni­ki badań la­bo­ra­to­ryj­nych wska­zu­ją na nie­do­bór kon­kret­nych sub­stan­cji w or­ga­ni­zmie, wów­czas le­karz może za­le­cić sto­so­wa­nie okre­ślo­nych su­ple­men­tów diety, by te braki wy­rów­nać.

Za­le­ca­ne jest także się­ga­nie po su­ple­men­ty w sy­tu­acji zwięk­szo­ne­go za­po­trze­bo­wa­nia na okre­ślo­ne skład­ni­ki od­żyw­cze, np. w cza­sie ciąży, przy in­ten­syw­nym wy­sił­ku fi­zycz­nym czy w okre­sie re­kon­wa­le­scen­cji. Warto jed­nak za każ­dym razem o za­sad­ność sto­so­wa­nia i za­le­ca­ne dzien­ne por­cje za­py­tać le­ka­rza.

Pa­mię­taj­my, że sto­so­wa­nie su­ple­men­tów diety nie wy­wie­ra kon­kret­ne­go dzia­ła­nia lecz­ni­cze­go. Są pre­pa­ra­ta­mi spo­żyw­czy­mi, które mają uzu­peł­niać nie­do­bo­ry okre­ślo­nych skład­ni­ków w die­cie. Z me­dycz­ne­go punk­tu wi­dze­nia nie są więc le­ka­mi, nie mają udo­wod­nio­nej sku­tecz­no­ści lecz­ni­czej. Ta grupa pre­pa­ra­tów w pro­ce­sie re­je­stra­cyj­nym jest ob­ję­ta znacz­nie mniej­szym za­kre­sem badań niż w przy­pad­ku leków.

Pa­mię­taj­my, że leki i su­ple­men­ty diety to dwie grupy pre­pa­ra­tów o róż­nym prze­zna­cze­niu. Leki mają wy­wo­łać okre­ślo­ny sku­tek lecz­ni­czy w prze­bie­gu cho­ro­by, a za­war­te w ich sub­stan­cje czyn­ne mają po­twier­dzo­ne wła­ści­wo­ści lecz­ni­cze. Z kolei prze­zna­cze­niem su­ple­men­tów diety jest uzu­peł­nie­nie nie­do­bo­rów ży­wie­nio­wych, z za­ło­że­nia mają pomóc w otrzy­ma­niu or­ga­ni­zmu w do­brej kon­dy­cji. Zna­jąc to roz­róż­nie­nie, wiemy, po jakie pre­pa­ra­ty się­gnąć z ap­tecz­nych lub dro­ge­ryj­nych półek.

Leki do­stęp­ne bez re­cep­ty to pre­pa­ra­ty o udo­wod­nio­nym okre­ślo­nym wpły­wie na or­ga­nizm. Pa­mię­taj­my o tym. Będą sku­tecz­ne i bez­piecz­ne jeśli bę­dzie­my trzy­mać się za­le­ceń le­ka­rza lub re­ko­men­da­cji z ulot­ki. Mogą być nie­bez­piecz­ne dla zdro­wia gdy będą sto­so­wa­ne nie­wła­ści­wie, zbyt długo lub w nie­od­po­wied­nich daw­kach.